Covid-19 ve Sağlık (1)

Virüsler aslında canlı bile olup olmadıkları tartışmalı mikroorganizmalar ve yalnızca canlı organizmalarda çoğalabiliyorlar.  Çeşitli hastalıklara neden olan virüslerin aslında binlercesini tanıyoruz. İçlerinden bazılarına karşı bağışıklık kazanmış olsak da daha vücudumuzun tanımadığı birçok virüs türü var. İşte onlardan biri olan korona ailesinden karşımızda Covid-19 yani Yeni koronavirüs var. Aslında korona ailesine aşinayız 1960'lı yıllardan beri biliniyor ancak 2000li yıllara kadar insana bulaşma gözlemlenmediği için çok da önemsenmemiş bir tür. SARS VE MERS gibi virüsler de bu aileye mensup işte bu sebeple Covid-19'un yapısal özellikleri çok çabuk  elde edildi. Yine bu sebebin getirdiği avantaj aşı bulma süresini kısalttı.

 Covid-19, Çin'in Wuhan Eyaleti'nde 18 Eylül 2020 tarihinde ortaya çıktığında henüz bir ismi yoktu. Yine aynı bölgede 9 Ocak 2020 de ilk ölüm gerçekleşti. Çin bunun bir salgın olduğunu ve önleyemediklerini aynı zamanda tedbirleri başlattığını açıkladığında çoğu ülke bunun o kadar da korkunç olmadığını düşünüyordu. Nitekim Covid-19 hızla yayılmaya devam etti. Medyada birçok haber ve video yayınlanıyor bilgi kirliliği artıyordu. Insanların aniden yere yığılmaları, titreyerek nöbet geçirmeleri gibi kafa bulandırıcı videolar bir panik ve korku dalgası yarattı. Kimse neyin ne olduğunu bilmiyordu. Çin'de yaşananlar hızla çevre ülkelere oradan da tüm dünyaya yayıldı ve 10 Mart 2020'ye geldiğimizde Sağlık Bakanı F. Koca akşam vakti ilk Covid-19 vakasının Türkiye'de görüldüğünü açıkladı. Medyada sık sık yer bulan Çin'deki karantina sürecinin korkusuyla herkes marketlere akın etti ve kuru gıdalar, temizlik malzemeleri, sağlık ürünleri kapışıldı. Vaka sayıları birer ikişer artmaya devam ederken 15 Mart akşamı Koca yine canlı yayında "Ilk hastamı kaybettim." dedi. 1 Nisan'a geldiğimizde ise ülke genelinde Covid-19'un yayıldığı açıklandı. Kimse gerekmedikçe dışarı çıkmıyor, kimseyle görüşülmüyordu. 

Artık yeni bir aksesuarımız vardı: MASKE.

Yeni mottomuz da ardından geldi: EVDE KAL, HAYATTA KAL.

 Covid-19 artık bir salgın değil pandemiydi. Küreselleşen dünyada hızla pandemi sınıfına geldi. Daha önce birçok pandemi yaşamıştık. Bunlardan en bilineni Veba 14.yy'dan 17.yy'a kadar milyonlarca insanı öldürmüştü. Yine Grip, AIDS, Kolera bir kıyım yapmıştı yeryüzünde. Tüm bu hastalıklar gibi Covid-19'un en önemli silahı bulaşıcı olması. Efekte olan kişi temas halinde bulunduğu insanları enfekte eder ve gittikçe yayılım artar. Bu sebeple sosyal mesafe ve karantina süreci çok büyük önem taşır.

DSÖ'ye göre 2-14 gün içinde virüs semptom göstermeye başladığı gibi hiçbir semptom göstermeye de biliriz. Yani kuluçka döneminde farkında olmadan insanları enfekte edebiliriz. Bir solunum yolu hastalığı olan Covid-19 ile diğer nezle ve grip gibi hastalıkları ayırmak ise zor.

Yukaridaki tabloda her ne kadar hapşırık ve burun akıntısı yok gibi görünse de benim tecrübemde iki gün süren şiddetli burun akıntısı ve hapşırık vardı. Yine en önemli semptomlardan biri olan koku ve tat alma duyumda kayıp yaşadım ve yaklaşık iki ay sonra normale döndü. Aynı zamanda hastalandığımız bir tanıdığımda ise bir iki haftaya tat ve koku alma duyusunun normale döndüğünü söyledi. Anlayacağınız bağışıklık sisteminize göre farkli semptomlar gözlemlenebiliyor. Bunun dışında bilim insanları semptom sırasına göre bir farklılık olup olmayacağını araştırmış ve Çin'de görülen ilk 50000 vaka göz önünde bulundurularak.

Covid-19'da

Ateş

Öksürük

Bulantı ve Kusma

Diare

Grip ise

Öksürük

Ateş

Bulantı ve Kusma

Diare

Görüldüğü gibi ateş belirleyici bir rol oynamış.

Peki vücudumuza giren virüs ne yapıyor? 

Ağız, burun ve göz yoluyla bulaşan bu virüs bulaştıktan sonra en büyük hasarı akciğerlerde bırakıyor. Akciğerlerin üst katmanına tutunan virüs genetiğini hücre zarından içeriye bırakıyor ve hücre yok olurken virüs çoğalmaya başlıyor ve yavas yavaş akciğerlerde milyonlara ulaşıp akciğeri enfekte ediyor. Bağışıklık sisteminin kuvvetli olduğu vakalarda virüs diğer organlara sıçramadan yok edilebiliyor ancak tam tersi durumda vucüt virüsü engelleyemiyor ve kana karışan virüs zamanla tüm vücuda yayılıyor önce zatürre olan hasta zamanla nefes alamamaya başlıyor ve sonunda solunum cihazına bağlanıyor. Hasta tesavisine entübe edilerek de devam edilebiliyor. Bu noktadan sonra ölümle sonuçlanabiliyor. Yinede her şey bu matematikle gitmiyor 90 yaşını geçkin biri kurtarılabilirken, 17 yaşında herhangi bir hastalığı olmayan hatta spor yapan bir genç ölebiliyor. Evet bir risk grubu var fakat aslında herkes risk altında kimse nasıl geçireceğini bilmiyor. 

Peki nasıl korunabiliriz?

Öncelikle devletler belirli önlemler almaya başladı. Ulaşımlar kısıtlandı, sınırlar kapatıldı, karantina uygulandı. Kurallara uymayanlara para, zoraki karantina gibi cezalar verildi. Yine de en büyük önlemi biz kendimiz alabiliriz maskemizi takıp sosyal mesafemize dikkat eder bir de ellerimizi gerektiğinde her yüzeyine ulaşacak şekilde su ve sabunla temizlersek bu süreci kendimiz ve sevdiklerimizle sağlıkla atlatabiliriz. Eğer bir zorunluluğumuz olmadıkça evden çıkmazsak hem evdekileri hem de zorunlulukla evden çıkanlara koruyabiliriz. Vakaların arttığı şu günlerde teması azaltırsak her şey daha iç açıcı olacaktır. Sağlık diliyorum, hoş kalın, sevgiyle kalın.

Bir Terane